نشریه علمی شهر ایمن

مقایسه تطبیقی تخلفات ساختمانی در خیابان‌های جمع‌کننده با خیابان‌های محلی در بافت‌های فرسوده (نمونه موردی: منطقه 10 شهرداری تبریز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری معماری، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

2 دانشیار گروه معماری، دانشگاه تبریز

چکیده

تخلفات ساختمانی در کشورهای در حال توسعه به‌تبع مسائل اقتصادی و اجتماعی یکی از اصلی‌ترین چالش نظام معماری و شهرسازی است که در بخش‌های مرکزی و به‌خصوص در حواشی شهرها در اثر مهاجرت‌های روستا – شهری زیاد به چشم می‌خورد. هدف این پژوهش مقایسه تطبیقی تخلفات ساختمانی منطقه 10 شهرداری تبریز به‌عنوان بافت فرسوده در خیابان‌های جمع‌کننده با خیابان‌های محلی است. محدوده مورد مطالعه به دو بخش تقسیم شد که به‌ترتیب دارای خیابان‌های جمع‌کننده با 80 و خیابان‌های محلی با 25 بنا هستند. روش تحقیق پژوهش حاضر از نوع پیمایشی است. بناهای مورد پژوهش، به‌صورت میدانی مطالعه و عکاسی شدند و با کمک سازمان‌های مربوطه شناسنامه‌ی تک‌تک بناها با مطالعه پرونده آنها استخراج گردید و ساختمان‌های مورد مطالعه به چهار گروه بناهای دارای ساخت‌وساز مجاز، بناهای دارای ساخت‌وساز مجاز با رأی کمیسیون ماده 100 و بناهای مجاز با اصلاح پروانه و بناهای دارای ساخت‌وساز غیرمجاز تقسیم شدند. یافته‌ها حاکی از آن است که در دو خیابان جمع‌کننده و محلی به‌ترتیب، 23.75 و 20 درصد بناها دارای ساخت‌وساز مجاز، 27.5 و 36 درصد دارای ساخت‌وساز غیرمجاز، 47.5 و 36 درصد دارای ساخت‌وساز مجاز با رأی کمیسیون ماده 100 و 1.25 و 8 درصد دارای ساخت‌وساز مجاز با اصلاح پروانه است. نتایج نشان می‌دهد ساختمان‌هایی که در جداره‌های خیابان جمع‌کننده قرار می‌گیرند به علت اینکه در دید مستقیم قرار دارند امکان تخلف در آنها کمتر است ولی ساختمان‌هایی که در داخل کوچه‌ها و خیابان‌های محلی هستند به علت اینکه دور از معرض دید قرار دارند امکان تخلف در آنها بیشتر است؛ بنابراین ضمن آموزش و ارتقا آگاهی‌های عمومی، اعمال کنترل و نظارت توسط نهادها و سازمان‌های ذی‌نفوذ می‌تواند حائز اهمیت بسیار باشد.

کلیدواژه‌ها

  1. ابراهیم‌زاده، عیسی، ملکی، گل‌آفرین (1391)، تحلیل بر ساماندهی و مداخله در بافت‌های فرسوده شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر خرم‌آباد)، نشریه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره هشتاد و یک، 217-334.
  2. اجزا شکوهی، محمد، صمدی، رضا، گودرزی، نصرت‌اله، قنبری، محمد (1395)، تحلیل و بررسی تخلفات ساختمانی در کلان‌شهرها با تأکید بر قوانین و ضوابط شهرسازی (مناطق 3 و 9 شهر مشهد، فصلنامه جغرافیا و توسعه فضای شهری، شماره دو، 1-18.
  3. اسماعیل‌پور، نجما، دهکردی، دهقان، خاکیان دهکردی، محمدرضا (1394)، «علل بروز تخلفات ساختمانی در شهرهای ایران با تأکید بر تراکم ساختمانی و ارائه راهکارهای کاهش آن (نمونه موردی: فرخ شهر)»، کنفرانس بین‌المللی مهندسی، هنر و حقوق، اسپانیا.
  4. اسماعیل‌پور، نجما، هروی، حیدری هامانه، الهام (1398)، «بررسی علل وقوع تخلفات در شهرهای ایران با تأکید بر نقش شهرداری (مطالعه موردی: محدوده منطقه 3 شهر یزد)»، نشریه مطالعات شهری، شماره سی و یک، 17-29.
  5. پژوهان، موسی، داراب‌خانی، رسول، جعفری، المیرا، زینل‌زاده، دانیال (1393)، بررسی و تحلیل عوامل مؤثر بر تخلفات ساختمانی در شهرهای کوچک (نمونه موردی: بابلسر)، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، شماره 2، 239- 252.
  6. حبیبی، کیومرث، پوراحمد، احمد، مشکینی، ابوالفضل (1386)، بهسازی و نوسازی بافت‌های کهن شهری. تهران: انتشارات انتخاب.
  7. حسینی‌زاده مهرجردی، سعیده، میرنژاد، علی (1393)، تحلیلی بر عوامل و تبعات ساخت‌وسازهای غیرمجاز در شهر حمیدیا و راه‌حل‌های مقابله با آن، اولین همایش ملی عمران، معماری و توسعه پایدار، یزد.
  8. حکمت‌نیا، حسن، (1398)، بررسی عملکرد کمیسیون ماده 100 شهرداری یزد و آثار آن بر شهرنشینی و شهرسازی با استفاده از برنامه‌ریزی سناریو، نشریه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره دو، 387- 409.
  9. خوش‌نمک، زهره، (1380)، نگاهی بر مقابله با ساخت‌وسازهای غیرقانونی و کارکرد کمیسیون ماده 100، ماهنامه پژوهشی، آموزشی، اطلاع‌رسانی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، شماره سی‌وسه، 84-91.
  10. زریونی، (1375)، آیین‌نامه طراحی راه‌های شهری، تهران: معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی.
  11. سالاری، محمد، صفوی سهی، مریم (1396)، تحلیلی بر نقش تخلفات ساختمانی در ناکامی طرح‌های توسعه شهری کلان‌شهر تهران، نشریه باغ نظر، شماره پنجاه و یک، 5-20.
  12. سایت اینترنتی اداره کل هواشناسی استان آذربایجان شرقی، URL1:www.eaz.ir
  13. سرخیلی، الناز، رفیعیان، مجتبی (1389)، آسیب‌شناسی درآمدهای حاصل از تخلفات ساختمانی در شهرداری تهران، مجموعه مقالات همایش مالیه شهرداری، تهران.
  14. سرخیلی، الناز، رفیعیان، مجتبی، بمانیان، محمدرضا (1391)، بررسی انگیزه‌های تخلف احداث بنای مازاد بر تراکم ساختمانی در شهر تهران، دوفصلنامه مدیریت شهری، شماره سی، 145- 162.
  15. سرگلزایی، علی، هادیانی، زهره، رفیعیان، مجتبی (1397)، تبیین و تحلیل فضایی علل و پیامدهای تخلفات ساختمانی مورد پژوهشی: شهر زاهدان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره دو، 56-72.
  16. سعیدنیا، احمد (1383)، ساخت‌وسازهای شهری. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، چاپ سوم.
  17. روستا، مجتبی، صحرائیان، زهرا، رفیعیان، مجتبی (1397)، تحلیل فضایی تخلفات ساختمانی در شهر جهرم، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، شماره شصت و پنج، 163- 182.
  18. عباسعلی، مرضیه، طاهرخوانی، پدرام (1393)، تخلفات ساختمانی و ساخت‌وسازهای خلاف ضابطه و تأثیرات آن بر شهرها، فصلنامه مهندسی ساختمان، شماره چهار و هفت، 102- 103.
  19. کامیار، غلامرضا (1395)، حقوق شهرسازی، تهران: انتشارات مجدد.
  20. کمانرودی کجوری، موسی (1397)، رانت زمین و مسکن و وقوع تخلفات ساختمانی در شهر سنندج، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره دو، 317-337.
  21. لاله‌پور، منیژه، سرور، هوشنگ، اسماعیل‌پور، مرضیه، مرادی کوچی، سمیرا (1398)، بررسی وضعیت تخلفات ساختمانی و علل و انگیزه‌های وقوع آن در شهر شیراز، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، شماره سی، 59-75.
  22. محمدی، جمال، میرزایی، سارا (1394)، تبیین وضعیت و شناخت عوامل مؤثر بر تخلفات ساختمانی در کلان‌شهرهای ایران، مطالعه موردی: مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره دو، 195- 214.
  23. محمدی ده‌چشمه، مصطفی، سعیدی، جعفر (1393)، آسیب‌شناسی تخلفات موضوع کمیسیون ماده 100 قانون شهرداری بر اساس یافته‌های تطبیقی از کلان‌شهرهای ایران، دوفصلنامه دانش و پژوهش حقوقی، شماره یک، 139-168.
  24. منوچهری، ایوب، عابدینی، اصغر، حکمت‌نیا، حسن (1398)، بررسی و تحلیل تخلفات ساختمانی و تبیین عوامل کلیدی تأثیرگذار بر آن (مطالعه موردی: شهر یزد)، نشریه مطالعات ساختار و کارکرد شهری، شماره هیجده، 7-32.
  25. نظریان، اصغر، نگهبان، رضا (1392)، بررسی اثرات اجرای قوانین اصلاحی تخلفات کالبدی بر بهبود ساختار فیزیکی شهر تهران در دهه‌های اخیر (نمونه موردی: منطقه یک شهر تهران)، دوفصلنامه مدیریت شهری، شماره سی و یک، 279- 296.
  26. نورالدین، عظیمی، پویان، صالح (1393)، بررسی تغییرات کاربری زمین شهری از طریق مصوبات کمیسیون ماده 5 (مطالعه موردی: شهر رشت)، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، شماره چهل‌وهفت، 171 –
  27. وزارت راه و شهرسازی، طرح توسعه و عمران (جامع) شهر تبریز (1391)، مهندسان مشاور نقش محیط.
  28. وزارت راه و شهرسازی، معاونت حمل‌ونقل (1399)، آیین‌نامه طراحی معابر شهری، جلد 5، 29.
  29. وزارت راه و شهرسازی، معاونت حمل‌ونقل (1399)، آیین‌نامه طراحی معابر شهری، جلد 1، 37.
  30. یوسفی، سمیرا، رفیعیان، مجتبی، تقوایی، علی‌اکبر (1398)، تحلیل فضایی تأثیر ظرفیت‌های اقتصادی و کالبدی مناطق سه‌گانه شهر قزوین بر بروز تخلفات ساختمانی، نشریه پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، شماره چهار، 655- 676.
  31. Alnsour, J., & Meaton, J. (2009). Factors affecting compliance with residential standards in the city of Old Salt, Jordan. Habitat International. 33(4), 301-309.
  32. Fakunle, F., Opiti, C., Sheikh, A.A., & Fashino, A.A. (2020). Major barriers to the enforcement and violation of building codse and regulations: a Globalperspective, SPC Journal of Enviromental Sciences, 2(1), 12-18.
  33. Kahraman, S., Saati, A., & Misir, S. (2006). Effects of adding illegal storeys to structural systems. Sâdhanâ, 31 (5), 515-526.
  34. Kapoor, M., & Le Blanc, D. (2008). Measuring risk on investment in informal (illegal) housing: Theory and evidence from Pune, India. Regional Science and Urban Economics. 38(4), 311-329.
  35. Liu, J., Wang, Y., & wang, Z. (2022). Multidimensional drivers: exploring contractor rule violations in the construction industry, Engineering, Construction and Architectural Management, 1-30.
  36. Rukwaro, R.W. (2009).The owner occupier democracy and violation of building by-laws. Habitat International,33(4), 485-498.
  37. Yao, H., Chen, Y., Zhazg, Y., Zhang, M., & Zhang, Y. (2021). Managing contract violations in construction projects: a moderated mediating model of enforcement decision, Production Planning & Control, 1-30.
نشریه علمی شهر ایمن
دوره 4، شماره 4 - شماره پیاپی 16
اسفند 1400
صفحه 50-68